Kto nie zna historii, ten jest skazany na jej powtarzanie

Dziś kolejny wpis naszego stałego czytelnika (oraz kilkukrotnego autora :) Tym razem to “tłumaczenie” tekstu, który ukazał się w New York Times… 33 lata temu. Można by zadać pytanie, co to ma wspólnego z polskim rynkiem mieszkaniowym… ale wspólnego ma bardzo dużo. Polska nie jest jakimś odosobnionym przypadkiem w historii i wszystko, co przerabiamy u nas, gdzieś już się wydarzyło. I to wielokrotnie, w wielu miejscach. Dlatego warto poznać historię, żeby zobaczyć, co będzie dalej w Polsce i zobaczyć, że każda bańka mieszkaniowa wydawała się ówczesnym “uczestnikom” wyjątkowa i miała nigdy się nie skończyć (sky is the limit!). A kończyła się zawsze tak samo.

Beny pisze tak:

Artykuł nie jest tłumaczony dosłownie słowo w słowo, gdyż w mojej opinii, po pierwsze, nie wszystko da się wiernie przetłumaczyć, dwa, niektóre zwroty mogą być niezrozumiałe dla polskiego czytelnika. Dlatego pozwoliłem sobie troszkę popuścić wodzy swojej twórczości i przełożyć go na nasze swojskie realia. Nie mniej jednak sens i wartość merytoryczna a także końcowy morał został zachowany. Na dole jest oryginalny link, jeśli ktoś chciałby sobie sprawdzić źródło lub przetłumaczyć samemu.

Dzień w którym pękła bańska w Los Angeles.

Mój kumpel Jerry P. kupił właśnie kondominium w Century City w Beverly Hills, za 60 procent tego, za ile ktoś je kupił  w 1980 roku. Przemieszczając się w dół ulicy od miejsca gdzie mieszkam, na wzgórzach Hollywood, widać cztery domy, które są na rynku od  1981. Cena oferowana jest o jedną trzecią mniejsza od tego, co było proponowane jeszcze trzy lata temu. Idąc  w górę i w dół Sunset Boulevard w Zachodnim  Hollywood, apartamenty i domy, które zostały przemienione na condo, nie sprzedają się wcale.  Należą one teraz do banków po tym, jak właściciele ogłosili bankructwo – stoją puste, ogrodzone.
Nowojorczycy nie wierzą, że mogą wyciągać lekcje z tego, co stało się w Kalifornii, ale do diaska mogliby chociaż spróbować zrozumieć co tam się wydarzyło.

W południowej Kaliforni bum na rynku nieruchomości zaczął się około 1974 roku. To nie był jakiś tam sobie bum. To był superbum, gdzie cena  ruiny  w Santa Monica poszybowała z 40.000$  w 1974  do 400.000$ w 1980. Dwuczęściowy dom w stylu kolonialnym podskoczył z 200 000$ do 800 000$ a później do ponad miliona dolców.  Jednopokojowe condo w Hollywood zostało wybudowane a następnie sprzedane za 100 000 – cena, za jaką pięć lat wcześniej można było kupić dom w Beverly Hills. Codziennie ludzie patrzyli na cenny i mówili, że to nie może trwać  tak dalej. Ale trwało przez następne pięć lat. Gdy w trakcie trwania tego szaleństwa klasa średnia została wyrzucona poza rynek, brokerzy mówili, że przecież bogaci zawsze będą mieli siano, żeby kupić. Gdy nawet dla bogatych z ich pieniędzmi niektóre dzielnice stały się niedostępne, brokerzy  paplali, że przecież muzycy i ludzie z branży filmowej kupią wszystko. Cóż… okazało się, że nawet dla nich ceny są zbyt wysokie. Był rok 1979, a agenci nieruchomości śpiewali dalej swoja śpiewkę. Tym razem mieli to być obcokrajowcy (u nas to chyba mityczni Ukraińcy z ich niemniej mityczna mamoną – tłumacz). W przeciwieństwie  do Paryża czy Teheranu, nieruchomości na Holmby Hills miały być złotym interesem.

Każdy, dosłownie każdy, chciał się włączyć do gry. Kupić tanio, przeczekać (czasami zalegając z ratami) i drogo sprzedać i być bogatym. Spełnić marzenia. Po prostu zrobić interes życia. Ceny mieszkań miały sięgnąć nieba. Boże, jakiego nieba, co ja mówię… one już przebiły stratosferę i ruszyły w kierunku kosmosu. Najwidoczniej jednak silnik był wadliwy lub inżynier kiepski, bo rakieta, która miała dosięgać kosmosu, zatrzymała się tak samo jak ceny. I mimo logiki, że teraz obiekt może obrać jedyny rozsady kierunek, przeciwny do zamierzonego, agenci dalej powtarzali jak mantrę, że  nie ma możliwości spadku, gdyż każdy chce żyć w L.A. (w Polsce to pewnie Warszawa – tłumacz), bo to jedyne takie miejsce na ziemi, gdzie można zarobić szybkie pieniądze, poderwać  zawsze chętne dziewczyny i rozkoszować się słońcem na plaży. Po prostu Raj.

W końcu fanfary przestały grać, coraz mniej chętnych dołączało do gry, czy to ze względu na brak środków finansowych, czy też wskutek otrzeźwienia, bum w południowej Kalifornii dobiegał końca. Oferty zostawały na rynku przez trzy miesiące, pół roku, rok, dwa lata. Nic się nie sprzedawało. Ceny wciąż były wysokie, ale chętnych brak. Zniknęli. I nie pomogły magiczne zaklęcia, znajdowanie coraz to nowszych powodów, dlaczego musiałbyś akurat posiadać coś na własność w L.A.

Cztery lata później ci sami brokerzy mówili swoim klientom (którzy chcieli przestać być szczęśliwymi posiadaczami „swojego”), że muszą się liczyć z tym, że finalizacja oferty  może zająć ponad dwa lata.

Jest grudzień 1984 roku, pojechałem w odwiedziny do rodziny w Nowym Jorku. Chodzę ulicami wielkiego jabłka i słyszę rozmowy kupujących z agnatami nieruchomości, że kupią dla dzieci dwupokojowy apartament raptem za 150 000$, wezmą druga prace, nadgodziny, a za rok ten sam apartament będzie warty już 250 000$. Broker pieprzy trzy po trzy to samo co kiedyś słyszałem w L.A. – że oczywiście wielu amerykanów nie stać na kupno nieruchomości w NY, ale zawsze będą jacyś bogaci bądź obcokrajowcy, że Nowy Jork jest unikalny, jest ekscytującym miejscem do życia i że dwa pokoje na West Side powinny kosztować pół miliona dolców.

Nie wierzcie im, szumowinom bez honoru, ludziom żerującym na ludzkiej naiwności i krzywdzie. Pamiętajcie, że drzewa nie rosną do nieba, a to, co się dzieje teraz w NY, podzieli los tego, co widźcie obecnie w L.A. Prawdą jest, że mieszkania w NY były przez lata niedoszacowane, prawdą też jest, że jest to wspaniałe miasto do życia i że jest całkiem sporo bogatych ludzi, którzy je lubią. Tak, tak, tak. Po trzykroć tak, ale na Boga… przecież żadna bańka na nieruchomościach nie trwa wiecznie, a gdy wszyscy wokoło zgadzają się, że tak będzie, zazwyczaj zbliża się ona ku końcowi.

Być można potrwa to trochę dłużej, być może jest tak, jak mówi mi jeden z moich przyjaciół bankierów (ładnych masz przyjaciół – tłumacz; przyjaciół się nie wybiera – autor) już zaczyna się chwiać. Inny znowu mówi, że dopiero zaczyna rosnąć. Któż to wie?
Gdy jednak kupujący są w stanie zrobić dosłownie wszystko, aby osiągnąć cel, myśląc, że złapali Pana Boga za nogi, zaczyna wzbudzać to mój niepokój. Ci piewcy wiecznego bumu powinni sobie przypomnieć bańkę w Los Angeles w West Hollywood.  Szkoda mi tylko tych ludzi, którzy w pogoni za własnym marzeniem skończą koszmarem. Cóż… takie jest brutalne życie. Jedno jest pewne – to nie pierwsza i nie ostatnia bańka na nieruchomościach.

http://www.nytimes.com/1984/12/08/opinion/the-day-los-angeles-s-bubble-burst.html

Bańka w Nowym Yorku pękła pod koniec lat 80. w tym samym czasie pękła w Toronto, wcześniej w LA, a później w  całym USA, Irlandii, Hiszpanii (gdzie zresztą nie podniosła się do tej pory i wielu innych krajach pod rożnymi szerokościami geograficznymi i na przestrzeni rożnych czasów).

O bańkach mieszkaniowych pisaliśmy swego czasu w tym artykule:

What goes up, must go down

Oczywiście można powiedzieć, że teraz w Polsce nie ma bańki i że nie może pęknąć coś, co nie istnieje. Tyle że czytając powyższy artykuł, przypominają się najlepsze czasy niezapomnianych piewców wiecznych wzrostów – Marka W. i jego kolegi dr Grząbki  (chłopaki, jak tam u nas z tym Madrytem? ;) Po wzrostach o 200-300% w latach 2004-2007 przyszedł lekki spadek w okolicach 2009 roku, ale nadal nie jest to przekłucie bańki (cóż to jest spadek o 15, czy nawet 20%, który nie wystąpił nawet we wszystkich największych miastach?). Duża w tym zasługa rządowych programów “pomocowych” (zwłaszcza RnS), które zdołały utrzymać rynek “na chodzie” w najtrudniejszym momencie. Ale najważniejsze było oczywiście obniżenie stóp procentowych do historycznie niskich poziomów, które pozwoliło przedłużyć obecność na rynku kredytowych kamikaze (jak inaczej nazwać kogoś, kto “dostając” kredyt z banku “na styku zdolności” uważa, że złapał Pana Boga za nogi?). Ale i tacy szaleńcy powoli się kończą, a ich ostateczna eksterminacja nastąpi przy pierwszym zauważalnym wzroście stóp.
W końcu sytuacja, w której normalnego człowieka nie stać na normalne mieszkanie, gdzie deweloperzy sprzedają mieszkania za 2.5-krotność kosztów budowy, a ludzie na przykładowym Żoliborzu wystawiają 3-pokoje w standardzie babciowym, w 80-letniej kamienicy, za 650 tysięcy, nie będzie trwała wiecznie. Tak, jak wiecznie nie trwała żadna inna wcześniejsza bańka. U nas też sytuację mają uratować Ukraińcy (zarabiający mniej niż Polacy), czy inni “inwestorzy” (zarabiający porażające 3% na wynajmie), ale z (w miarę wolnym) rynkiem nie da się wygrać – nikt nie zdołał zatrzymać gigantycznych wzrostów cen i nikt nie zatrzyma ich spadku. Jeśli oczywiście ktoś podziela nasze zdanie, że aktualnie jest drogo. Dużo za drogo.